nhà văn hậu chiến 1950- 1956 / thế phong - 19

                           nhà văn hậu chiến 1950 - 1956  /  19 
                                             thế phong 

                        ------------------------------------------------------------
                                            PHẦN THỨ BA
                                       MIỀN NAM : 1954  - 1956 
                                         (VIỆTNAM CỘNG HÒA )
                                                  -------
                                        KHÁI QUÁT VỀ BÌNH DIỆN
                            VĂN NGHỆ MIỀN NAM HỢP NHẤT : 1950 -1956  
                                       ( VIỆTNAM CỘNG HÒA )  
                        ------------------------------------------------------------

      Hiệp định Genève ngày 20 tháng 7 năm 1954 ra đời ở Paris, Việtnam có 2 ranh tuyến rõ rệt. Từ vĩ tuyến 17 trở vào nam là Chính phủ Quốc gia ( lùc đó gọi là Quốc gia Việtnam ),  vĩ tuyến  16 trở ra bắc thuộc Chính phủ Việtnam Dân chủ Cộng hòa. 

     Phong trào di cư vào nam khoảng trên dưới 1 triệu người ( Chúa đã vào Nam )  đưa đông đảo di cư miền bắc ( QGVN)  cặp bến  Bạch Đằng, thủ đô Saigon.   Thủ tướng
 Ngô đình Diệm lập chính phủ, gồm đủ đại diện  đảng hái quốc gia: Cao Đài, Hòa Hảo, Bình Xuyên.   Thời gian liên hiệp này chỉ kéo dài không đầy 1 năm , năm 1955, truất phế cựu hoàng Bảo Đại, ông Ngô Đình Diệm lên làm tổng thống.   Các đảng phái bị loại dần, tướng tá bị tiệt tiêu, viên tướng cuối cùng là thiếu tướng Liên minh Cao đài: Trình minh Thế.    Ông  Trần chánh Thành được bổ nhiệm tổng trưởng thông tin tuyện truyền thay thế Phạm xuân Thái ( Cao Đài ) , văn hoa, báo chí thuộc vào bộ này . Tờ nhật báo Cách mạng quốc gia ,  cơ quan Phong trào cách mạng quốc gia ( Trần chánh Thành chủ tịch)  dùng
 Lê văn Siêu chủ bút, cùng một số nhà văn, báo đẩy mạnh tinh thần chống  cộng, xây dựng chế độ nhà Ngô.  mặt khác, kiến trúc sư  Võ đức Diên, chủ nhiệm tờ  Sáng dội miền Nam, gom một số nhà văn, báo di cư, nhạc sĩ làm công tác văn hóa chống cộng, xây dựng chế độ đệ I Cộng hòa , theo đường lối vạch sẵn của Ngô đình nhu, được coi như cố vấn tổng thống.  Kiến trúc sư Diên  thành lập Quán ăn Anh Vũ ( 45 Bùi  Viện, Saigon 1 ) , bề ngoài tương trợ sinh viên, nhưng, trong 4 bức tường phòng ăn đều được  gắn thiết bị thâu âm nghe lén dò xét.  Nhật báo Thời đại ( phe Cao Đài Nguyễn thành Phương), tuần báo 
Việt chính (  Cn :  Hồ hán Sơn ) , sau bị tướng Nguyễn thành Phương ra lệnh thủ tiêu, ném xác xuống một giếng sâu ở  trại quân Cao Đài ở Bến Kéo  ( tỉnh Tây Ninh ) vào  năm 1955.    Nhật báo Quốc gia , cơ quan  Liên minh Cao Đài Trình minh  Thế (  Cn: Nhị Lang ) . Tuần báo Tổ quốc ( Cn: Thành Nam, đại diện phe Hòa  Hảo ) , tuần báo Đời mới ( vẫn là chủ nhiệm Trần văn Ân, chủ bút thực thụ Hà Việt Phương, không có tên ngoài manchette )  ủng hộ phe Bình Xuyên, tướng   Lê văn Viễn .  Ngoài ra, còn tờ báo Phương đông  ( tuần báo Hòa đồng   sau này  )  đề xướng trung lập chế do Hồ hữu Tường chủ xướng.  

     Các nhà xuất sách văn học, tiểu thuyết có Nxb Phạm văn Tươi (  chủ nhiệm tuần báo 'Mới',  kiêm chủ hiệu may ' Jan ', và dịch loại sách  hoặc làm người của Philippe Giradet , ký Pham cao Tùng )  cuối 1954, liên kết với Nxb Thế giới (  giám đốc Nguyễn văn Hợi ở  Hànội di cư vào nam ) , đổi tên  Tổ hợp xuất bản Hợp  lực  , trụ sở đặt tại 15 Sabourain 
 /  Tạ thuThâu  Saigon 1 ) .  Các nhà xuất bản khác ở miền nam :  Khai Trí, Yiễm Yiễm thư trang ,  Nam Cường , Sống Mới... tiếp tục in sách.  Nhà Nam Cường  phát hành độc 
quyền sách Phượng Giang ( 'Đời na' tiền chiến, nay do' Nhất Linh ' chủ trương ) , các nhà sách khác in ấn, phát hành loại tiểu thuyết bình dân, ăn khách của các tác giả : Dương Hà ( Bên dòng sông Trẹm ), Nguyễn ngọc Mẫn ( Tiếng suối Sau Leng ) , tiểu thuyết Nghiêm lệ Quân, bà Tùng Long, Lan Phương ( nữ )  v.v. ... báo Quân đội, Tiền phong ,  cơ quan Nha tác động tinh thần ( tiền thân Cục tâm lý chiến ) , tạp chí Chỉ đạo ( quân đội)  do
 Nguyễn mạnh Côn  * làm chủ bút , tờ tạp chí  ít giá trị văn học, tuyên truyền chính trị, chống cộng sản  là chính. Tuy nhiên , báo này cho  đăng truyện Con sáo của  em tôi / Duyên Anh, tạo bước đầu sự nghiệp văn chương lừng lẫy D.A. sau này.  Tuần báo  Ban mai / Phan văn Chẩn chủ nhiệm  kiêm chủ nhà xuất bản Ban mai, 1 Vassoigne /Trần văn Thạch Nguyễn hữu Cầu / Tân Định , đăng truyên Bách Thảo Sương  ( Lý văn Sâm ) , Bình Nguyên Lộc * * , Nguyễn bảo Hóa ( ký Tiêu Kim Thủy ) , Thiếu Sơn ( Lê sĩ Quý)  phê bình sách...  Nhà văn Lý văn Sâm  sau này bị  bắt  đưa lên trại chỉnh huấn, đào thoát ra bưng biền , riêng nhà văn Dương tử Giang bị bắn chết . 
-------
 *    NGUYỄN  MẠNH CÔN  ( 1920 - 197 ?)  Còn ký Nguyễn kiên Trung, Đặng vân  Hầu ... Tác phẩm : Đem tâm tình viết lịch sử / Nguyễn kiên Trung ( Giải  thưởng văn chương( 1957), hiện kim : 30.000 Vn đồng. Đây là giải thưởng  đầu tiên, khi ông Ngô đình Diệm lên làm tổng thống.  Cùng được giải kỳ này: Kỳ văn Nguyên, giải tiểu thuyết ' Tìm về sinh lộ '  ( 30.000 Vnđ),  Người xưa / Trần đình Khải  ( 20.000 Vnđ), Thanh Lãng ( LM  Đinh xuân Nguyên ) với ' Văn chương bình dân ' ( 40.000 Vnđ).

 **   BÌNH NGUYÊN LỘC ( 1914-  1986  Huê Kỳ ) . Giải thưởng văn chương Tổng thống VNCH lần 2, năm 1961.  Về tiểu thuyết, Bình nguyên Lộc   được giải với' Đò dọc' , Vũ khắc Khoan với' Thần tháp Rùa' , Toàn Phong với' Đời phi công ' , Võ Phiến với' Mưa đêm' .  Ba cuốn sau , mỗi giải 15.000 Vnđ., riêng cuốn đầu  25.000 Vnđ.   Về thơ, Vũ hoàng Chương với' Hoa đăng, hiện kim  25000 Vnđ.,  đồng giá với ' Đò dọc'  và ' Việtnam văn học toàn thư' / Hoàng trọng Miên.   Riêng' Dịch kinh tân khảo' / Nguyễn mạnh  Bảo lĩnh 30.000 Vnđ. ( ông N.M.Bảo  từng là bộ trưởng trong Nội các thủ tướng Ngô đình Diệm 1954 ).
   ( Chú thích sau ).  
-------

    Nhóm đệ tứ miền nam  :  Tam Ích, Thiên Giang ,  Thê Húc   lập nhóm Chân trời mới in sách  biên khảo chính trị, phê bình văn học.   (    riêng ' Thê Húc' dùng tên thật' Phạm văn Hạnh',   sau 1954 làm biên tập viên ( pháp ngữ) tại Việtnam Thông tấn xã ( VIÊTNAM PRESS) -   thời tiền chiến ' Thê Húc '  đứng trong nhóm 'Xuân thu nhã tập / Đoàn phú Tứ + Nguyễn xuân Sanh +  Phạm văn Hạnh  ' ). 

    Trở lại bàn về Cao Đài Liên minh (CĐLM)  Trình minh Thế ra tờ nhật  báo Quốc gia  đặt  tòa soạn tại 55 A Hồ xuân Hương ( Saigon 3 )- chủ bút, nhà văn Nhị Lang ( thiếu tá CĐLM)  sau tham gia trong Hội đồng nhân dân cách mạng  cùng Hồ hán Sơn + một số phe phái khác trong việc truất phế cựu hoàng Bảo Đại, ủng hộ thủ tướng Ngô đình Diệm lên ngôi  tổng thống Việtnam Cộng hòa.  Năm 1955, tướng Nguyễn thành Phương  nghi ngờ Hồ  hán Sơn làm nội tuyến cho  gia đình họ Ngô, thủ tiêu Hồ hán Sơn.

    Và thư ký tòa soạn  nhật báo Quốc gia  ( CĐLM)  Đinh Thạch Bích ( 1932 -      , tác giả vở kịch' Ái tình Bôn-xê vích' , ẵm  giải thưởng Văn chương Quốc gia, sau,  được bổ nhiệm   thứ trưởng bộ Chiêu hồi ) . Tờ nhật báo quy tụ một số cây viết di cư, trong đó, họa sĩ  Thái Tuấn ( 1918 - 2007)  trình bày báo, Uyên Thao, Thế Phong ... làm phóng viên.  

     Tờ nhật báo Tự do, được Mỹ tài trợ, ban đầu  nhà văn Tam Lang  + số nhà báo di cư: Thượng Sỹ, Hoàng Lan  -Nguyễn xuân Huy, Đinh Hùng ( ký Thần Đăng )  , Mặc Thu, Phạm việt  Tuyền , Như Phong ( Lê văn Tiến ) . Mặc Đỗ, Vũ khắc Khoan v.v...  Tranh giành ảnh hưởng, quyền lợi, chia phe phái. loại nhau khỏi cơ sở.  Tứ 1956, chủ nhiệm mới nhật báo Tự do ,  Phạm việt  Tuyền ,  quản lý Kiều văn Lân ,  ngoài báo ra, còn lập nhà xuất bản lấy tên Cơ sở Tụ do , in tác phẩm đầu tay Vương hồng Sển, Nguyễn Đình Toàn  ( 1961) , Lê Hoàng Long, Trần đình Khải,  Hoàng Đạo ( tái bản ) , Đỗ thúc Vịnh *...
--------
*   ĐỖ THÚC VỊNH , từng được' Giải Gia Lon '  năm 1943 với tác phẩm' Bóng tre xanh'    và 2 tác giả khác :    Nguyễn văn Tài   với cuốn  ' Tinh thần khoa học'   và     Nguyễn đổng Chi là cuốn 'Đào duy Từ  '.   Sau 1950,  Bóng tre xanh tái bản, Saigon 1957), Mùa ảo ảnh, Saigon 1962 ) ... 
--------
    Cuối 1956,   W. Tucker (  USIS )  tài trợ tạp chí  Sáng tạo xuất bản, Mai Thảo chù nhiệm và   gài  Đặng Lê Kim , quản lý tiền bạc .    Trước đó, Mai Thảo  cho xuất bản tập
truyện ngắn Tháng giêng cỏ non ( 1955 ) , được  Nguyễn đức Quỳnh sai con trai Duy Sinh viết bài  điểm sách đăng trên tuần  báo Đời mới công kênh tài năng .  Có 2 mục đích : một  là  ' tác giả  bỏ tiền in,  bán chạy, lấy lại vốn ' ,  hai,  truyện ngắn nhà văn di cư vào nam có   khí thế đề cao phong trào di cư.  

    Nhóm Sáng tạo gồm: Trần thanh Hiệp  ( tập sự luật sư ) , Nguyên Sa - Trần bích Lan , Doãn quốc Sỹ , Thanh tâm Tuyền ... cùng các văn nhân vệ tinh khác vây quanh .  Mai Thảo từng huênh hoang, dao to búa lớn, cầm cờ súy , dùng văn hóa làm phương tiện chống CS mới hiệu quả, có tính chiến lược lâu dài : 

     '... đem ngọn lửa văn hoá vượt vĩ tuyến sáng lên ở đây hôm nay ... Sài Gòn là thủ đô văn hóa  ...'  ( Sáng tạo số 1, tháng 10- 1956) .

      Quả  thực, mãnh lực đồng Mỹ kim có giá trị siêu đẳng, từ đó, khiến kẻ bao thầu văn chương ' không còn ngứa cổ hót chơi như  con chim thi ca Xuân Diệu hót hoài, hót mãi cùng một âm điệu, chẳng đoái hoài đồng bạc tanh tởm ...' còn  Mai Thảo  thì khác, hót không phải ngứa cổ ,  nhưng  được  chú Sam  nuôi ăn, dạy hót  : 

     '... Năm 1954, còn ghi lại chói lòa cái đẹp của mùa mới, cái đẹp của lên đường (...) khởi đầu của từng hoạt động văn học, từng phát động nghệ thuật , nói chung, của ta , tuyệt đúng, tuyệt hay ...! '

     Một số trí thức khác từ miền bắc di cư vào Nam, như : Mặc Đỗ, Vũ khắc Khoan, 
luật sư Nghiêm xuân Hồng ,  kỹ sư  canh nông Tạ văn  Nho ... thành lập nhóm Quan điểm, đặt trụ sở tại 35 đường Phạm ngũ Lão ( Saigon 1 )  , lập  nhà xuất bản, in sách , ra mắt tập thơ văn Đất đứng ( 1956)  và in sách Tạ văn Nho, Vương văn Quảng, Vũ khắc Khoan, Nghiêm xuân Hồng,  Nguyễn đức Quỳnh .  Có sự  cố vấn  văn chương Nguyễn đức Quỳnh.  Quản lý  nhà in, tiền bạc do  Nghiêm xuân Hồng bỏ vốn.

    Các hiệp hội văn hóa   như ' Văn bút Việtnam ', ' Măt trận bảo vệ tự do văn hóa' ra đời, với mục đích hỗ trợ văn hóa chống Cộng.   Bác sĩ  Lý trung Dung  bỏ vốn cho 
Phạm xuân Thái ( cựu tổng trưởng thông tin)  mở Câu lạc bộ văn hóa tại 142 đường  Tự do ( Saigon 1) , Mạc Đình ( bút danh Hoàng văn Chí)  thầu in tiểu thuyết  chính trị 
  ' Bác sĩ Jivago / Boris Pasternak, ' Giai cấp mới' / Milovan Dijlas  ...

     Những năm về sau, Nhất Linh rời  Dalat về Saigon lao vào  làm  báo văn chương.  Không còn  đứng xa chỉ huy tái bản sách Tự lực văn đoàn (  Tủ sách Phượng Giang +  Đời nay )  do nhà phát hành Nam Cường  độc quyền .   Nguyễn tường Tam đứng tên xin  phép ra báo văn chương Văn hóa  ngày nay , không được chính quyền Ngô đình Diệm  cấp phép chính thức, chỉ được xuất bản  như một giai phẩm',  xuất bản định kỳ .  ( giai phẩm, loại báo phải kiểm duyệt từng kỳ, như sách, xuất bản không số giấy phép đăng trong  ' Công báo ', dưới hình thức bị kiềm duyệt gắt gao hơn báo   có  giấy phép).  Giai  đoạn này, Nhất Linh  viết truyện dài ' Giòng sông Thanh Thủy' - lúc đầu đăng từng kỳ, sau xuất bản thành sách ( 3 tập),' Viết và đọc tiểu thuyết' ... Và một tờ báo  văn nghệ khác, tờ Tân phong do Nguyễn thị Vinh chủ trương, cũng có thể gọi là nhà văn nữ nối dài Tự lực văn đoàn   hậu chiến.   Những  tác giả khác,  cháu nội, ngoại  : Tường Hùng, Duy Lam ... xuất hiện vào chu kỳ Nhất Linh xuống núi, ông đưa họ vào văn đàn chính thức. 

    Khi chính phủ Ngô đình Diệm cầm quyền,  báo chí, văn chương được coi như  ưu đãi với tín hữu Công giáo ,  ấy là không kể nhà thờ, nhà nguyện mọc lên như nấm sau trận mưa   rào ân sủng, tăng giáo dân ' theo đạo lấy gạo mà ăn '.  Giám mục Ngô đình  Thục  mon men , dòm ngó chức Hồng y ở Rome -  cho thuộc hạ rao cùng đường, hẻm phố ở Dalat: ' ai theo đạo, mỗi đầu người  trong gia đình được cấp 1 tạ gạo '.

      Còn báo chí,  hiệp hóa văn nghệ  đạo Thiên chúa giáo rong đấu trường chữ nghĩa lại không mấy khuếch trương, phát triển mạnh, tại sao ?   Vài cơ quan báo chí dạo Công giáo  ( tên thường gọi, tạo sự hiểu lầm  ngay trong nước và ngoài nước, có lẽ  Việtnam-nam  là một nước đa số là tín hữu Thiên chúa giáo La Mã).   Nhật  báo Tự do  ,  do cựu chủng sinh Phạm việt Tuyền  làm  chủ nhiệm, tạp chí Đại học  ( Viên Đại học Huế-   LM Cao văn Luận chủ nhiệm, Nguyễn văn trung chủ bút  ). Tờ báo  này dung dưỡng một tay viết , tên  Nguyễn nam Châu ,  tay nhỏ, viết ít, lại vung tay quá trán , tự  công kênh đưa  lên cao,  bài đăng nghiên cứu văn học, sách dịch thuật  hầu hết  sao chép, cóp nhặt  tác giả ngoại quốc.  Vụ đạo văn  này, Phạm công Thiện lên án trên Bách khoa  . 

       Và các tờ báo  khác, được trợ cấp, chủ nhiệm, chủ bút là  tín hữu Công giáo , chẳng  hạn,  tuần  báo   Văn đàn , tạp chí Bách khoa, Mai vv... chủ nhiệm Huỳnh văn Lang (  thời kỳ đầu, 1957 ),  Nha Chiến tranh tâm lý , báo  Tiếng dân   ( 1962 ) do trung tá Nguyễn văn Châu  chủ nhiệm v.v ... 

     Trở lại vấn đề Mỹ tài trợ để văn hoá Việtnam phát triển, ở Saigon, còn rất nhiều hiệp hội : Asia  Foundation  tài trợ Hội Nghiên cứu liên lạc văn hóa Á châu  /  giáo sư 
 Nguyễn đăng Thục chủ tịch hội kiêm nhiệm chủ nhiệm báo  Văn hóa Á châu ( xuất bản  song ngữ việt+ anh ) , Trịnh hoài Đức quản lý. Tờ báo  trải qua nhiều chủ bút , ban đầu   Lê xuân Khoa, tiếp đến Lê thành Trị  được giao với ý đồ  đưa tờ  báo vào ' quỹ đạo chính trị' , bớt  bài  bài vở  văn chương thuần nhất .   Nhà xuất bản Văn hóa Á châu  in được một tựa sách dịch giá trị  ' Việt sử tiêu án ' .  

     Ở miền Trung, một cơ quan văn háo khác, báo Mùa lúa mới  xuất bản nắm 1955 tại  Huế.  Chủ nhiệm   Võ thu Tịnh (  bút hiệu Thu Tâm  ) , cơ quan ngôn luận chống cộng Nha Thông tin Trung phấn. Thơ, văn  báo  không là văn học, mục đích để phục vụ chính tri,  các cây viết phần nhiều là những việt minh ( cũ ) bỏ kháng chiến về thành cộng tác viết bài, hoặc được tuyển dụng làm công chức , như Đỗ tấn Xuân (  bút hiệu Đỗ  Tấn ), Đoàn thế Nhơn ( bút hiệu Võ Phiến ) ,  kẻ góp công,  người   tạo sức   Mùa lúa mới đơm bông kết trái chính trị chống  mác- xít ( mặt  ngoài), thâu lợi nhuận riêng (  bề trong ).  

    Phần sau, chúng tôi có tiết, điển hình bàn  tới ' nhà thơ  Đỗ  Tấn ' .

     Đây chỉ  nói tổng quan về  một số hiệp hội văn hóa, các nhóm, các tờ báo quy tụ lại thành nhóm; nhưng còn một  đàm trường  rất đặc thù , một hội không là hiệp hội,  một salon văn chương   không có vừa ăn, vừa uống vừa đàm luận  trong một căn nhà gổ một trệt,  mái tôn thấp, tuềnh toàng , nằm ở hẻm đường Phan thanh Giản ( Saigon 3) cạnh  chùa Từ Quang- đó là  Nguyễn đức Quỳnh ( chủ soái nhóm Hàn Thuyên tiền chiến ). 

     Gọi là chủ soái  đàm trường , vì ông, người điều hợp tọa đàm văn chương + chính trị  siêu việt, trung hòa mọi ý kiến đối nghịch, mà sau  này, đã tạo ra nhiều nhà văn có địa vị ở miền nam Việtnam.     Cùng thời điểm này, lớp trí thức văn nghệ sĩ trong nhóm Quan điểm mới : Nghiêm xuân Hồng, Vũ khắc Khoan, Mặc Đỗ, Tạ văn Nho, Vương văn Quảng ...

     - nhóm Sáng tạo  :  Mai Thảo, Doãn quốc Sỹ, Thanh tâm Tuyền, Quách Thoại, Thạch Chương * ... các họa sĩ Thái Tuấn, Duy Thanh, Ngọc Dũng ...
-------
*  THẠCH CHƯƠNG  , bút danh nhạc sĩ Cung Tiến ( Cung thúc Tiến )  ký dưới bài văn ( dịch) đăng trên sáng tạo ( chủ nhiệm: Mai Thảo ). 

     - nhóm  báo  chí  sân khấu báo Tin Bắc :  Lê Văn-Vũ bắc Tiến,   Thiếu Lang , Dương Nghiễm Mậu ......   Chính ở đàm trường này, Nguyễn đức Quỳnh hỏi ' đàn em Lê văn- Búc bắc Tiến   về bài viết ký   Phí Ích  Nghiễm là ai , cậu đưa lại gặp tôi nhé '.   Sau này,  chính là nhà văn nổi tiếng  Dương  Nghiễm Mậu  .

    - những  Bùi Khải Nguyên,  Phạm xuân Ninh, Uyên Thao, Hồ hán Sơn, Phạm Duy, Cung trầm Tưởng, Lử Hồ, Thanh Thương Hoàng, Lý đại  Nguyên, Trung Hưng, Thế Nguyên, Thanh Hữu, Đinh Hữu ,  Hoài Nam  ( Trần dạ Từ sau này ) ... mỗi người bước vào nhà đều tới chiếc bàn nhỏ có cuốn  VƯỢT (  khổ lớn, gáy da, mạ chữ vàng ) , loay hoay viết đôi dòng, ký tên, đề ngày, tháng năm . Có thể viết cảm nghĩ,  thông báo sáng tác mới làm, kinh nghiệm nghề cầm bút . Cuốn này rất có giá trị  làm tư liệu văn học  miển Nam ở khoảng  thời gian 1954 1963.  Cuối 1963, Nguyễn đức Quỳnh bị bắt,  tập VƯỢT bị tịch thâu. 

    Động lực  của Đàm trường Viễn kiến  tạo được không khí kích thích sáng tác, đánh giá văn chương; nói khác đi; cái nôi văn chương  được  bà vú tốt bụng, giỏ giang, khối óc  
' bách khoa'   kích thích, nuôi dưỡng .  

     Lại bàn qua về thơ phổ nhạc , thơ hay sẽ càng hay hơn, càng xúc cảm hơn; khi được  những bàn tay phù thủy âm nhạc phổ; sẽ càng phổ biến cái hay  của thơ trong tiếng nhạc  giới thiệu đến  công chúng  thưởng thức.   Lấy  một thí dụ, nhạc sĩ Phạm đình Chương đưa bài thơ Mộng dưới hoa / Đinh Hùng lên cao vút trời xanh, với tiết tấu, nhạc điệu êm đềm, buồn day dứt thật tha thiết.   Hoặc , Nguyễn đức Quỳnh cảm được đôi ba bài thơ nào đó của Phạm thiên  Thư, như Động hoa vàng, chủ soái đàm trường ' ới ' ngay
' đàn em   Phạm Duy' , một tay phù thủy âm thanh, sẽ biến ngay thành ca khúc  đầy âm thanh dìu dặt, nấng đỉnh cao, sức đầy bài thơ càng bay xa.   Riêng nhạc sĩ Phạm Duy còn
 ' đánh bóng' thơ Cung trầm Tưởng * lên  cung bậc thượng thừa .   Giả thiết,  không có Pham Duy, hẳn những ' bản tình ca thường thường bậc trung ' kia chưa dễ được mấy người  biết tới ! 
--------
*   CUNG TRẦM TƯỞNG ,  tên thật Cung thúc Cần, gọi tuần phủ Cung đình  Vận ' chú ruột'  vai anh  vợ của văn sĩ phi công Toàn Phong ( Nguyễn xuân Vinh ), tác giả  ' Đời phi công ' (Saigon 1961)  .  Sinh 1932 ở Hànội.  Tác phẩm ' Tình ca' ( thơ, Saigon 1959) , theo  học   trường  Chasseloup Laubat ( Saigon ) , sau theo học  Khóa sĩ quan cơ khí Salon ( France ) . Ngoài thơ, còn dịch sách  ' Những điều chúng ta tin nhận ' ( Sở Tu thư Báp tít, Saigon 1973) , còn là  tác giả truyện ' Dãy phố buồn thiu' . ( Tuyển tập thơ , truyện Không quân thời chiến ', Saigon, 1974) .
------- 

    Trong văn chương nghệ thuật, rất cần những người  đánh giá tốt  - thì, Nguyễn đức Quỳnh :   một ' commissaire-priseur ' thượng thừa !  Theo sự hiểu biết riêng tôi, sau, còn 1 người nữa,  Lê ngộ Châu , một người không là tác giả một bài báo, một tác phẩm, nhờ đánh giá tốt khi đọc,  đăng truyện, hoặc  tác phẩm đầu tay  trên  Bách khoa ,  sau , những  tác giả  trở thành nhà văn nổi tiếng .  Nguyễn thị Hoàng,  Túy Hồng ( nữ) chẳng  hạn.  Một người dám sửa bài tác giả nổi tiếng trước khi đăng báo, mà tác giả  không  hề bày tỏ tiếng bấc, tiếng chì  phiền trách .( Nguyễn hiến Lê chẳng hạn )    Bán nguyệt san Bách Khoa  số đầu tiên ra mắt vào 1957, tòa soạn đặt trong 1 phòng trong chung cư trện đường Đoàn thị Điểm ( Saigon 3 ) .  Những  chủ nhiệm  tờ báo này không phài người trong nghề văn, nghề báo , kể cả người  đánh giá tốt có mắt tinh đời văn chương nghệ thuật là 
 Lê ngộ Châu - và, tạp chí này còn là cái nôi  đẻ  ra một số nhà văn nổi đình đám .  Lê ngộ Châu xuất thân,   theo học trường Bưởi, sinh 1923 ở miền bắc, ông điều khiển tạp chí Bách khoa, ban đầu  báo chỉ là tiếng nói của ngành ngân hàng, dựa trên uy tín thống đốc ngân  hàng,   nhận đăng rất nhiều quảng cáo, sau , trở thành 1 tạp chí  có giá trị  văn học nghệ thuật, với gần 200 số báo, kéo dài từ 1957 đến 1975 . 

     - tờ  Bách khoa  dung nạp  các cây viết theo khuynh hướng đối lập nhau, cây bút Vũ Hạnh ( thân cộng sản) , Võ Phiến ( chống cộng sản)  Nguiễn ngu Í ( khuynh hướng đệ tứ ) ... Chính Võ Phiến  gây được sự nghiệp văn chương, nhờ bàn đạp đấu tiên trên tạp chí Bách khoa.   Nhà văn đã coi nơi này là mảnh đất tốt cầy,  xới nên sự nghiệp cho riêng mình . 

     -  một nhà thơ khác  ( đôi khi rất điên,  bệnh thật sự ) , bút danh Nguiễn Ngu Í ( tên thật Nguyễn hữu Ngư, chủ trương viết ' I ngắn ' )  từ báo Phương đông ( chủ nhiệm:  Hồ hữu Tường) , Mới  (  cn: Phạm văn Tươi) chuyến sang tạp chí Bách khoa từ  1957, viết 1 loạt  bài phỏng vấn  các nhà văn, họa sĩ  về văn chương, hội họa, tạo  được một không khí sôi nổi, kích thích nền văn nghệ nam Việtnam khởi sắc.   

    - cũng cần kể thêm những cây bút khác cộng tác với Bách khoa :  Nguyễn hiến Lê, Xuân Hiến , Phan văn Tạo ( tạp chí  Bách khoa đăng  truyện ngắn đầu tay )   Đoàn Thêm,  Bùi hữu Sủng, Nguyễn văn Trung, Phạm công  Thiện,  Nguyễn   Mộng Giác,  Lê tất  Điều, Trùng Dương ( nữ), Nguyễn thị Thụy Vũ, Nguyễn  thị Hoàng, Túy Hồng ( nữ)  ...  ngoài những tác giả  trên, còn đăng bài viết đầu tiên một linh mục  Dòng Chúa Cứu Thế từ Pháp về Saigon ( 1965) , đó là  tác giả Nguyễn Ngọc Lan * , được tạp chí Bách khoa trả nhuận bút 
500 Vnđ. , đối với ttc giả   món tiền nhuận bút đầu tiên  thật quí giá ( tinh thần ).   Nguyễn  ngọc Lan sau đó trở thành nhà hoạt động chính trị,  cởi áo dòng tu,  về với nhân gian làm người bình thường, và ông là  tác giả một số tác phẩm  giá trị, có vị thế riêng biệt.
----- 
* NGUYỄN NGỌC LAN (1930- 2007  tp. HCM), sinh 1930 ở Huế. Linh mục  Dòng  Chúa Cứu Thế . Ở Pháp về nước 1965, đầu tiên, viết cho tạp chí Bách khoa ( cn: Lê ngộ Châu ) , Trình bày ( cn :  Thế Nguyên ) ... Trước 1975, chủ nhiệm tạp chí' Đối diện' . Tác phẩm : ' Chứng từ năm năm' ( 1967 ) , ' Đường hay pháo đài'  ( 1969)  v.v.... Sau 1975,  ở Saigon,  lập gia đình với Huỳnh Thanh Vân, tác giả  một tập truyện ngắn thiếu nhi...

      Ông cho xuất bản bộ' Nhật Ký' ( 3 tập , Nxb Tin Paris 1992, 1993- trong tập 2 Nhật ký, đăng thư viết bằng pháp ngữ) gửi  Đức Giáo hoàng xin được cởi áo dòng.)  

     Luận án tiến sĩ đệ tam cấp  ( Thèse de  Doctorat de 3e cycle, trình ở đại học Sorbonne ( Paris) ngày 21. 11. 1964,  tựa đề Histoire des Sciences et Théories du Progrès. ( Nxb Tin Paris in lại  1999).  Qua  đời ờ  Saigon ( quân 10)  27 tháng 2 năm 2007. 
   ( Chú thích sau ) 


                                                                                         ( còn tiếp ) 
 thế phong